Tıbbi Aromatik Bitkiler
Aromatik bitki; koku ve tat veren bitki ve bitki kısımlarıdır. Tıbbi bitki ise hastalıklardan korunma ve tedavi amaçlı kullanılan bitki ve kısımlarıdır. Herhangi bir bitki doğrudan ilaç sanayinde tüketiliyorsa ilaç bitkisi; koku ve tat maddeleri sanayiinde kullanılıyorsa aromatik bitki; buna karşılık hem ilaç hem de ilgili diğer sanayi kollarında tüketiliyorsa tıbbi ve aromatik bitki olarak kabul edilmektedir. Dünyada ve ülkemizde tıbbi ve aromatik bitkilerin başta ilaç sanayi olmak üzere kozmetik, gıda, yem sanayinde her geçen gün kullanılan çeşit ve miktar hızla artmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler bu sektörlerde ham bitki veya bitkisel ekstre, uçucu yağ ve sabit yağ olmak üzere farklı şekillerde kullanılmaktadır. Dünyadaki tüm bitki türlerinin üst sınır olarak 500.000 olabileceği tahmin edilmektedir. Bu bitkilerin takriben 70.000 kadarından çok farklı amaçlara yönelik yararlanılabilecek potansiyele sahiptir. Ancak, bu bitkilerin; ilk etapta bunlardan 25.000 kadarının tıbbi amaçlar için kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bunlara ilaveten tedavi amacıyla kullanılan bitkilerin miktarında sürekli artışlar dikkat çekmektedir. Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafından yapılan araştırmanın sonuçlarına göre, farmakopelere kayıtlı bitkiler (Bitkisel Drog)’in sayısının 20.000 olarak belirlemektedir. 15.000 kadarı süs bitkisi olarak, 10.000 kadarının da besin kaynağı olarak, 5.000 kadarı endüstriyel amaçlar için, kalanları da diğer amaçlar için kullanılmaktadır.
Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkiler
1- Anzer / Yayla Kekiği : Thymus pseudopuleigoides Klokov&Des-Shost. (Lamiaceae) Halk arasında anzer çayı, anuk, nemamul otu ve dağ çayı olarak bilinmekle birlikte genel olarak kekik olarak adlandırılır. Kullanılan kısımları yaprak ve çiçekleridir. İnfüzyon, dekoksiyon, baharat halinde kullanımları vardır. Kekik halk arasında en çok baharat olarak tüketilmektedir. Kekiklerin yaprak ve çiçekleri bağırsak rahatsızlıklarının, kalp hastalıkların tedavisinde, astım ve soğuk algınlıklarında, yüksek kolesterolde, romatizma, bademcik iltihabında, kurt düşürücü, kan dolaşımını uyarıcı, sinir sistemini kuvvetlendirici, kabız, mide rahatsızlıklarında, diürek ve antiseptik olarak kullanılmaktadır.
2- Çarkıfelek: : Passiflora incarnata L. (Passifloraceae) Çarkıfelek fırıldak çiçeği, fırıldak gülü ve saat çiçeği olarak da bilinmektedir. Çarkıfelek bitkisinin şurup şeklinde kullanımı vardır. Uyku düzensizliklerinde, gerginlik, huzursuzluk, nöraljik ağrılar, baş ağrıları ve anksiyetede çok yaygın kullanılır. Kültür yapılan çarkıfelek bitkisinin yaprak hasadı yapılarak ve uygun şekilde kurutulup endüstriyel olarak hasat sonrası işlemlerden geçirilerek ilaç hammaddelerine dönüştürülmektedir.
3- Tarhun : Artemisia dracunculus L. (Asteraceae) Bitki aynı zamanda "yavşan" adıyla da bilinmektedir. Ülkemizde de yetiştiriciliği yapılan ekzotik bitkilerdendir. Türkiye'de de Bayburt'ta ticari olarak yetiştirilmektedir.Tarhun, tıbbi olarak fonksiyonel bitkilerdendir. Sindirime yardımcı ve bağırsak gazları ile idrar söktürücüdür. Antiseptik, iştah açıcı, kramp çözücü, kurt düşürücüdür. Yöresel olarak en fazla taze ve kurutulmuş olarak kullanılır. Uçucu yağı ve bunun yanında kurutulmuş bitkisi de baharat olarak tüketilir. Aynı zamanda çayı da yapılmaktadır.
4- Aynı Sefa / Tıbbi Nergiz: Calendula officinalis L. (Asteraceae) Aynısefa, tıbbi nergis, kandil çiçeği, portakal nergisi gibi isimlerle bilinmektedir. Aynısefa bitkisinin kullanılan kısımları çiçekleridir. Bitkinin çiçeklerinden çay, tentür, sirke olarak ve maserasyonu yapılarak; soğuk algınlığında, yara tedavisini destekleyici, ateşli hastalıklarda, böcek ısırıklarında, bebek pişiklerinde, diş eti hastalıklarında, hemoroid, mide kramplarında, kabızlıkta ve fitoterapide kullanılmaktadır.
5- Kudret narı : Momordica charana L. (Cucurbitaceae) Kudret narının meyvesi ve yaprakları antioksidan, antibakteriyel, an-kanser, antihepatotoksik, antiviral, antiülserojenik ve larvisid etkileri dolayısıyla bazı hastalıkların kontrolü için gıda veya ilaç olarak kullanılabilmektedir. Geleneksel tıpta anemi (kansızlık), artrit (damar sertliği), soğuk algınlığı, ateş, gut, kısırlık, böbrek taşı, peptik ülser, mide ağrısı tedavisinde ve kurt düşürücü olarak kullanıldığı kayıtlıdır.
6- Altın otu : Helichrysum arenarium (L.) Moench (Astraceae) Ölmez çiçek, yayla çiçeği, altın çiçeği gibi yöresel isimleri ile de bilinir. İdrar ve safra söktürücü, kum dökücü olarak, ülser ve gastrit iyileştirmede kullanılır. Sarılık hastalığının tedavisinde suyu kaynatılarak içilmektedir. Çıban ve benzeri iltilhaplı yararların tedavisinde, bitkinin çiçekleri tereyağı ile kavrulup, soğuduktan sonra hastalıklı bölgeye sürülmektedir. Çiçekleri kozmetikte antiaging olarak kullanılmaktadır.
7- Hünnap : Zizyphus jujuba / Ziziphus zizyphus Mill. (Rhamnaceae) Hünnap, Ünnap, Hinnap, İnnap, Çiğde, Kuran İğdesi gibi yerel isimleri bulunan tıbbi bir meyvedir. Hünnap meyveleri lezzetli olup müsilaj ve pektin içerir. Şeker hastalığı için direkt olarak tüketilir Halk arasında göğüs yumuşatıcı, balgam ve idrar söktürücü, öksürük kesici, müshil ve kan temizleyici olarak kullanılan bir meyvedir. Aspirin gibi, ateşi düşürüp ağrı ve stresi azaltmada, zihinsel yorgunluk, fiziksel güçsüzlük ve uykusuzluk durumlarında hünnap meyvesinin çay olarak tüketilmesi önerilmektedir.
